«Երբեք պաշտոն չեմ ուզել, չեմ էլ ուզում, որովհետև ջազմենն ազատ մարդ է»

«90-ԱԿԱՆՆԵՐԻ ԴԺՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ԱՊՐԱԾ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ ԱՅՍ ՃԳՆԱԺԱՄԸ ՉԻ ԽԵՂՃԱՑՆԻ»
…և ոչ միայն մշակույթի մասին
Արդյոք գիտի՞, թե որքան սիրելի է ինքը բոլորիս համար: Անշո՛ւշտ, գիտե: Եթե ոչ, ևս մեկ անգամ հավաստենք, որ մեր հոգիներում մի տաք անկյուն կա՝ պահված հատկապես իր՝ թանկագին մաեստրոյի, վիրտուոզ Մալխասի համար: Այսօր ԼԵՎՈՆ ՄԱԼԽԱՍՅԱՆԸ «Իրավունքը de facto»-ի հյուրն է:
«ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՏԱՐԻՆԵՐԻՆ ՋԱԶԸ ՀԱՄԱՐՎՈՒՄ ԷՐ ԲՈՒՐԺՈՒԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ»
-Մաեստրո, ջազը կաղապարներ, կաշկանդումներ չհանդուրժող, ըմբոստ արվեստ է: Անշուշտ, Դուք ևս էությամբ այդպիսին եք: Ի՞նչն է մեր այսօրվա իրականության մեջ Ձեզ համար անընդունելի և անհանդուրժելի:
-Ըմբոստանալը հարիր էր սովետական իրականությանը, երբ ջազը, մեղմ ասած, հարգի չէր և համարվում էր բուրժուական մշակույթ: Արգելվում էին անգամ ջազային համերգները, ելույթները: Բայց, ի տարբերություն սովետական մյուս քաղաքների, Երևանում բավականին նպաստավոր պայմաններ կային թե՛ ինձ, թե՛ առհասարակ ջազմենների համար: Ես ջազով զբաղվում եմ մոտ հիսուն տարի` սկսած 1965 թվականից, երբ որևէ վարձատրության մասին խոսք անգամ չէր կարող լինել: Եթե ջազմեններին չէին արգելում ելույթներ ունենալ, դա արդեն ամենամեծ վարձատրությունն էր: Ես սովետական տարիներին կարողացա խումբ ստեղծել, մասնակցել հատուկենտ ջազ-փառատոների, համերգներ տալ կոմպոզիտորների միության, ֆիլհարմոնիայի փոքր դահլիճներում։ 1985-ին, երբ մի քիչ կոտրվել էին գաղափարական պատնեշները, Երևանում կազմակերպեցի համամիութենական ջազային եռօրյա փառատոն, որը մեծ պայթյուն էր մեր իրականության մեջ: Եվ զարմանալի էր, որ այդ փառատոնի մասին գրեց անգամ սովետական գաղափարախոսության ավանգարդ «կՐՈՉՊՈ» թերթը: Այնպես որ, ջազն ազատություն է սիրում, ջազմենները` նույնպես: Իսկ թե ես այսօրվա իրականության մեջ ինչի դեմ կուզենայի ըմբոստանալ, ասեմ` առաջին հերթին մեր քաղաքի երաժշտության դեմ: Մեր բոլոր բարձրակարգ ռեստորաններում (անունները չեմ ուզում թվարկել, որովհետև դա շատ ժամանակ կխլի) քսերոքսով բազմացրած երաժշտախմբեր են նստած` միևնույն ծրագրով, ելույթների միևնույն հաջորդականությամբ: Այս դեպքում խոսքն անգամ երաժիշտների որակի մասին չէ, այլ երաժշտության:
-Ռեստորաններում այդ իրավիճակն ինչ-որ տեղ հասկանալի է, այնտեղ երաժշտության պահանջարկն առաջնային չէ: Իսկ բեմերո՞ւմ, եթերո՞ւմ:
-Նույն բանն էլ այնտեղ է կատարվում:
-Ի դեպ, չե՞ք նախանձում երգիչներին, որոնք, ֆոնոգրամայի «հրաշքին» ապավինած, շատ հեշտությամբ արժանանում են աստղային համբավի, այնինչ Դուք յուրաքանչյուր ելույթի ժամանակ ստիպված եք մեծ ջանք և էներգիա ներդնել:
-Հարցը շատ լավն է: Ո՛չ, չեմ նախանձում: Ես չէի ուզենա լինել այն մարդկանց տեղում, ովքեր, ունենալով կյանքի և երաժշտության շատ ցածր մակարդակ (ի դեպ, այս երկուսը սերտորեն կապակցված են), անվերջ հայտնվում են բեմերում, հեռուստաեթերում: Մեր հարգելի վարպետի` Ջիվան Գասպարյանի խոսքը պիտի հիշեմ. «Էսքան «աստղ» կա, մթության մեջ կորանք»: Ես հիսուն տարվա ընթացքում երբեք ոչինչ չեմ արել` նվագելուց բացի: Պաշտոն չեմ ուզել, չեմ էլ ուզում, որովհետև, կրկնեմ, ջազմենն ազատ մարդ է: Եթե մեկ-մեկ էլ ինչ-որ պաշտոններ են ինձ կպցնում (Հայաստանի ջազ-ակումբի նախագահ, «Հայկական ջազ-70»-ի կազմկոմիտեի նախագահ և այլն), դրանք սիմվոլիկ բնույթ են կրում: Չնայած վերջին ջազ փառատոնի ընթացքում մենք իսկապես մեծ աշխատանք կատարեցինք: Ես բնավ չեմ քարոզում ամբողջ երկրի «ջազիֆիկացիա», ինչպես Լենինն էր ժամանակին քարոզում ամբողջ երկրի էլեկտրիֆիկացիա: Բայց եթե ծնվում են նոր, հետաքրքիր խմբեր, ողջունում եմ դրանց ծնունդը և պայմաններ ստեղծում, որ ներկայանան «Malkhas jazz club»-ում:
-Մեր հասարակության ջիպավոր և տանիքավոր ներկայացուցիչների համար ակումբներն ու սրճարանները շվեյկյան քաջագործությունների պարարտ հող են ստեղծում: Ձեր ակումբում չե՞ն եղել նման միջադեպեր:
-Երեք ու կես տարի է` գործում ենք, դեռ նման խնդիր չենք ունեցել:
-Պայքարի հատուկ մեխանիզմնե՞ր են մշակված, թե՞ Ձեր արվեստն է զսպաշապիկի դեր խաղում:
-Փորձեմ պատասխանել հարցին: Այս ակումբում, ի տարբերություն մյուսների, այցելուների նկատմամբ վերահսկողություն չի իրականացվում: Եղել են դեպքեր, երբ ես այստեղ նստած եմ եղել, և ներս են մտել այնպիսի մարդիկ, ովքեր ոչ մի կապ չունեն մեզ մոտ հնչող երաժշտության, մեր մթնոլորտի հետ, ու հասկանալով, որ սա իրենց տեղը չէ, մուտքից հետ են դարձել: Այդպիսի մարդկանց համար այստեղ լինելը հետաքրքիր չէ, շատ անհարմարավետ է:
«ՔԱՂԱՔԻ ՃԱԿԱՏԱԳՐՈՎ ԶԲԱՂՎԵԼՈՒ ԵՆ ԱՐՎԵՍՏԱԳԵՏՆԵՐ, ՈՐՈՆՔ ԻՐԵՆՑ ՆՎԻՐՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿՅԱՆՔՈՎ ԵՆ ԱՊԱՑՈՒՑԵԼ»
-Երևանը հեղեղված է մեծադիր պաստառներով, որոնց վրա պատկերված են մեր անվանի արվեստագետները` «Իմ զենքն իմ երգն է», «Իմ զենքն իմ բեմն է», «Իմ զենքն իմ գրիչն է» և այսօրինակ այլ մակագրություններով: Ձեզ երբևէ չի՞ համակել «զինավառվելու» այս շքերթին մասնակից դառնալու ցանկությունը:
-Ո՛չ: Գուցե և առաջարկել են, բայց ես չեմ ցանկանում այդպես երևալ հասարակությանը:
-Երևանի նորընտիր ավագանու կազմում ընդգրկված են անվանի արվեստագետներ` Վլադիմիր Մսրյան, Արա Երնջակյան, Մարտին Վարդազարյան: Ի՞նչ եք կարծում, դա կնպաստի՞, որ քաղաքային իշխանությունները զերծ մնան քաղաքական շահարկումներից և զբաղվեն բացառապես Երևանի ու երևանցիների խնդիրներով:
-Կարծում եմ` նրանց ներկայությունը միայն կնպաստի մայրաքաղաքի խնդիրների լուծմանը, մասնավորապես` մայրաքաղաքի մշակույթի ճիշտ ներկայացմանը: Այն մարդիկ, ովքեր համաձայնել են դառնալ Երևանի ավագանու անդամ, ընդունակ են լուծելու շատ լուրջ խնդիրներ: Ըստ իս, կարևոր է, որ քաղաքի ճակատագրով զբաղվելու են այնպիսի անվանի արվեստագետներ, որոնք քաղաքի նկատմամբ իրենց նվիրվածությունը կյանքով են ապացուցել: Նրանց ներկայությունը Երևանի ավագանու կազմում շատ բնական իրողություն է:
-Յուրաքանչյուր ընտրությունից հետո մենք ինչ-որ ցնցումների, թոհուբոհերի միջով ենք անցնում: Այս անգամ, փառք Աստծո, կարծես թե հարցերը համեմատաբար խաղաղ լուծվեցին: Սա պայմանավորված է իշխանությունների կողմից հանդուրժողականության դրսևորմա՞մբ, թե՞ ընդդիմության պասիվությամբ:
-Կարծում եմ` նախորդ ընտրությունների փորձն իր դրական դերակատարությունն է ունեցել այս հարցում: Ժողովուրդը հասկացել է, որ ընտրությունների ընթացքում պետք է հասնել առավելագույն դրական արդյունքի քաղաքի համար: Այս ընտրություններում, ըստ իս, մարդիկ զերծ մնացին նեղ անձնական հավակնություններից և ցանկացան, որ քաղաքի գլուխները, առաջին դեմքերը լինեն այն մարդիկ, ովքեր կարող են իսկապես օգուտ տալ Երևանին: Խոսքս ոչ միայն վերը հիշատակված արվեստագետների մասին է, այլև այն բոլոր մարդկանց, ովքեր ներգրավված են մայրաքաղաքի ավագանու կազմում: Իմ ծանոթներից և ընկերներից շատերն են այնտեղ, և ես ուրախ եմ, որ մենք կարող ենք արդեն ոչ միայն բողոքներով դիմել այդ մարմնին, այլև հանդես գալ լավ առաջարկներով ու նախագծերով: Կան մի քանի ծրագրեր, որոնցից մեկն էլ իմն է, մենք պատրաստվում ենք դրանք ներկայացնել մայրաքաղաքի ավագանուն, և ես վստահ եմ, որ կիրագործվեն, քանի որ ավագանու կազմում ունեմ համախոհներ, արվեստից հասկացող մարդիկ: Նրանք գիտակցում են, որ նման ծրագրերի իրագործումն առաջին հերթին պետք է քաղաքին, հետո նոր այս կամ այն մարդուն:
-Ճի՞շտ եք համարում ՀԱԿ-ի պահվածքը հետընտրական զարգացումներում, նրանց հրաժարվելը Երևանի ավագանու աշխատանքներին մասնակցելուց:
-Ես շատ զգույշ եմ այդ հարցերին պատասխանելիս, որովհետև վախենում եմ դիլետանտության մեջ ընկնել:
-Դուք պատասխանում եք որպես Երևանի քաղաքացի, ոչ թե որպես քաղաքագետ:
-Քանի որ ակտիվորեն չեմ հետաքրքրվում, թե ինչով են զբաղված այդ բոլոր կուսակցությունները, ուստի չեմ էլ կարող անսխալ դատել նրանց քայլերի մասին: Բայց, ամեն դեպքում, մտածում եմ, որ ՀԱԿ-ի պահվածքը ճիշտ չէ այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր նրանց վստահել ու ձայն են տվել: Իսկ այդպիսիք քիչ չեն:
«ՀԱՅ-ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԽՆԴՐՈՎ ՊԻՏԻ ՇԱՏ ԼՈՒՐՋ ԶԲԱՂՎԵՆ ՄԵՐ ՔԱՂԱՔԱԳԵՏՆԵՐԸ»
-Մաեստրո, ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների զարգացման ընթացքը: Հնարավո՞ր է քաղաքակիրթ շփումների սահմաններում կառուցել մեր փոխհարաբերությունները:
-Շատ բարդ հարց է: Ես՝ որպես հայաստանցի, մինչև հիմա չեմ կարողանում ինքս ինձ համար պարզել, թե այդ հարաբերություններում դրական արդյունքի տոկոսայնությունը որքանո՞վ է գործում մեր օգտին: Եթե կարողանայի այդ հարցը պարզել, գուցե և ավելի ստույգ պատասխանեի: Բայց ինձ համար այս հարցը դեռևս խմորային վիճակում է: Ինձ թվում է, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների խնդրով պիտի շատ լուրջ զբաղվեն մեր քաղաքագետները, ղեկավարները: Եթե մենք քայլ ենք արել Թուրքիայի հետ բանակցելու ուղղությամբ, արդեն չունենք հետընթաց ճանապարհ: Հետադարձ քայլը շատ ծանր կանդրադառնա մեզ վրա: Բայց ներկա վիճակում էլ այդ գործընթացի հաշվեկշիռն ինձ համար անորոշ է:
«ԱՅՆ ԴԱԺԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՈՐ ԴՐՍԵՎՈՐՎՈՒՄ Է ԲՆՈՒԹՅԱՆ ՆԿԱՏՄԱՄԲ, ԲԱՑԱՌԻԿ ԲԱՐԲԱՐՈՍՈՒԹՅՈՒՆ Է»
-Ի՞նչ եք կարծում, բազմաթիվ ու բազմատեսակ ցնցումներ ապրած մեր ժողովուրդը ֆինանսատնտեսական ճգնաժամին դիմակայելու կենսական ուժ կգտնի՞ իր մեջ:
-Այո՛: Որովհետև մեր ժողովուրդը, դժբախտաբար, մեծ փորձառություն ունի այդ տեսակի հարցերում: 90-ականների դժվարություններն ապրած ժողովրդին այս ճգնաժամը չի խեղճացնի: Փորձությունը, որն անցավ մեր գլխով այն տարիներին, աներևակայելի էր: Այդպիսի փորձությունից դուրս գալ, հաղթահարել ու դեռ գոյատևել, ամեն ժողովուրդ չէր կարող: Ես լավատես եմ և համարում եմ, որ այս ճգնաժամը ևս կհաղթահարենք: Չեմ ասի՝ շատ հեշտ, բայց և այնպես, կհաղթահարենք:
-Ինչպե՞ս եք գնահատում մեր վերաբերմունքը բնության, մասնավորապես, էկոլոգիական խնդիրների նկատմամբ:
-Էկոլոգիայի հանդեպ վերաբերմունքի հարցում մենք մեզ պահում ենք ինքնասպանների նման: Այն դաժանությունը, որ դրսևորվում է բնության նկատմամբ, բացառիկ բարբարոսություն է:
«ԵՍ ԱՄԵՆ ՕՐ ՄԵՆԱՀԱՄԵՐԳ ԵՄ ՈՒՆԵՆՈՒՄ «MALKHAS JAZZ CLUB»-ՈՒՄ»
-Ջազի սիրահար հանդիսատեսին սպասո՞ւմ է հանդիպում լեգենդար Մալխասի հետ՝ մենահամերգի ձևաչափում:
-Իհարկե, հանդիպում նախատեսվում է, թեև նման բաների մասին չեմ սիրում ժամանակից շուտ խոսել: Այս տարի ես դառնում եմ 65 տարեկան, նաև լրանում է իմ բեմական գործունեության 45, թե 50 տարին: (Չգիտեմ՝ որ թիվն է ճիշտ, որովհետև նվագում եմ 15 տարեկանից, բայց լրջորեն` 20-ից): Օրեր առաջ անցնում էի ֆիլհարմոնիայի մեծ դահլիճի կողքով, նկատեցի մի հսկայական ցուցանակ՝ վրան ինչ-որ երգչուհու, թե պարուհու մեծադիր նկարը և մակագրություն. «5 տարի բեմի վրա»: Ակամա սկսեցի մտածել. «Ա՛յ բալամ, բա ես հիսուն տարի եմ բեմի վրա…»: Իհարկե, ես ամեն օր եմ մենահամերգ ունենում «Malkhas jazz club»-ում (ինչպես, օրինակ, այսօր, որ պիտի նվագեմ Ֆրանսիայից եկած երկու ջազմենների հետ), բայց տարեվերջին կլինի իմ մենահամերգը մեծ բեմում՝ նշված հոբելյանների շրջանակում:
Զրուցեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ